Konflikty na Bliskim Wschodzie
Konflikty na Bliskim Wschodzie
Czy na Bliskim Wschodzie jest więcej konfliktów i przemocy niż w innych częściach świata? Na długo przed wydarzeniami z 11 września 2001 r. kwestia ta wywoływała dyskusje i polemiki w wielu kręgach (por. Lawrence 1998).
Bliski Wschód i Afryka Północna (określane angielskim akronimem MENA) pozostają w centrum refleksji na temat światowego bezpieczeństwa. Różnorodne czynniki wyjaśniają pozornie chroniczną niepewność regionu i ciągłą podatność na konflikty zbrojne, takie jak niepowodzenia rządów w większości krajów arabskich, wciąż rozwijające się konsekwencje inwazji na Irak w 2003 r. przez koalicję kierowaną przez USA oraz złożone stosunki wzajemne i rywalizacje wśród lokalnych mocarstw.
Bliski Wschód
Bliski Wschód ma bogatą i skomplikowaną historię. Większość ludzi w tym regionie to muzułmanie aktywnie praktykujący islam. Ludzie, którzy podążają za islamem, wyznają za wszechwiedzącego Boga, Allaha. Historia islamu mówi, że Mahomet był ostatnim prorokiem, który został wysłany, aby objawić słowo Allaha wszystkim muzułmanom.
Konflikt na Bliskim Wschodzie sięga 1400 lat wstecz, aż do śmierci Mahometa w 632 r. Kto miał przejąć władzę po proroku? Powstały wówczas dwie gałęzie islamu, sunnicka i szyicka. Różniły się one teologiczniem, w interpretacji Koranu (główny tekst religijny, którego przestrzegają muzułmanie). Na przestrzeni wieków każdy z odłamów rozwinął własne kultury i doktryny. Spór o to który odłam jest dominujący trwa do dziś. Jednak współczesne konflikty dotyczą w równym stopniu władzy, polityki, ziemi, zasobów i praw, co podziałów religijnych.
Pozostańmy w kontakcie
Tendencje w zakresie konfliktów na Bliskim Wschodzie
Ww ciągu ostatniej dekady większość najbardziej śmiercionośnych konfliktów na świecie toczyła się na Bliskim Wschodzie, między innymi w Syrii, Jemenie, Iraku i Turcji. Wojna w Syrii była również najbardziej śmiercionośnym konfliktem na świecie od 1989 roku. Ponadto kraje graniczące z Bliskim Wschodem - Afganistan jest tu zdecydowanie najbardziej znaczący - również znajdują się bardzo wysoko na liście śmiercionośnych konfliktów.
Ogólnie rzecz biorąc, geograficzna dystrybucja konfliktów zbrojnych zmieniła się dość dramatycznie na przestrzeni lat - i jeśli spojrzymy na cały okres od II wojny światowej do chwili obecnej, Bliski Wschód zajmował bardzo ważne miejsce w latach 80. (wojna irańsko-iracka). Inne regiony, które zostały mocno dotknięte przez dziesięciolecia poprzedzające lata osiemdziesiąte - Azja Wschodnia, Ameryka Łacińska, a nawet Afryka Subsaharyjska - nie cierpią już dziś, ponieważ konflikty się ustabilizowały, są znacznie mniej intensywne, albo jedno i drugie.
Spadek konfliktów na na tle państwowym na Bliskim Wschodzie
W 2019 r. na Bliskim Wschodzie miało miejsce 10 konfliktów międzypaństwowych, o dwa mniej niż w 2018 r. Podczas gdy Azja i Afryka mają nadal największy procentowy udział w konfliktach w skali światowej, Bliski Wschód odnotował największy względny wzrost w ciągu ostatnich sześciu lat. Siedem wojen domowych na Bliskim Wschodzie w latach 2016-2018 to rekord wszech czasów, nieprzekroczony od 1996 roku.
Najbardziej śmiercionośnym rokiem na Bliskim Wschodzie był rok 1988, kiedy to odnotowano ponad 330 000 zgonów związanych z bitwami, z których większość miała miejsce podczas wojny irańsko-irackiej (1980–1988). Po 1991, rok 2014 był najbardziej śmiercionośnym rokiem, a straciło w jego trakcie życie niemal 80 000 ludzi, zabitych podczas bitew.
Od 2014 r. Liczba zgonów związanych z bitwami stale spada, co w dużej mierze można przypisać deeskalacji sytuacji w Iraku i Syrii. Podczas gdy na Bliskim Wschodzie spadła liczba wojen domowych i zgonów związanych z bitwami, liczba umiędzynarodowionych konfliktów jest na najwyższym poziomie od 2015 roku.
Wzrastają jedynie humanitarne zawieszenia broni, a porozumienia pokojowe są rzadkością: od 1989 r. wzrosła liczba rozejmów na Bliskim Wschodzie. Liczba ta osiągnęła szczyt w 2016 r., kiedy to w sumie zanotowano 48 zawieszeń broni, wszystkie w Syrii i Jemenie. Z biegiem czasu na Bliskim Wschodzie zaczęto odnotowywać również stosunkowo dużą liczbę humanitarnych rozejmów. W 2015 roku w Syrii i Jemenie odnotowano rekordową liczbę 25 humanitarnych rozejmów, co jest przerażającym symptomem dotkliwości tych konfliktów. W porównaniu z innymi regionami porozumienia pokojowe na Bliskim Wschodzie są stosunkowo rzadkie.
Nasilenie konfliktów, liczba biorących z nim udział aktorów i przewlekły charakter niektórych z nich utrudniają wypracowanie stabilności na drodze negocjacji, i to w całym regionie. Najwięcej porozumień pokojowych (12) zawartych w ciągu jednego roku odnotowano w 1975 r., wszystkie między rządami Iranu i Iraku. Ostatnie porozumienie pokojowe w regionie zostało zawarte w 2014 roku w Jemenie między rządem, Jemenem Południowym i Ansarallah.
Liczba konfliktów niepaństwowych zmniejszyła się, ale pozostają one jednym z najpoważniejszych zagrożeń: ich liczba gwałtownie wzrosła w 2011 roku. Obserwujemy jednakże spadek tej liczby od 2014 r., przy czym 2019 r. był pod tym względem najlepszy (8 konfliktów) od 2009 r. Niemniej jednak ich liczba jest nadal znacznie wyższa niż przed 2011 rokiem. Liczba ofiar śmiertelnych w bitwach związanych z konfliktami niepaństwowymi osiągnęła najwyższy w historii poziom w 2017 r.,
Po czym nastąpił gwałtowny spadek. Jeszcze w 2019 roku 4000 osób zginęło w wydarzeniach związanych z konfliktami niepaństwowymi. Bliski Wschód charakteryzuje się walkami między wysoce zorganizowanymi aktorami. Syria była krajem najbardziej dotkniętym konfliktami niepaństwowymi; w 2019 roku w kraju odnotowano pięć różnych konfliktów niepaństwowych.
Wzrost jednostronnej przemocy od 2018 r .: od 2005 r. występuje ogólna tendencja spadkowa w zakresie jednostronnej przemocy (z wyjątkiem 2013 i 2014 r.). Podczas gdy w 2018 r. Liczba ofiar śmiertelnych (54) była najniższa od 1989 r., w 2019 r. podwoiła się (108), głównie z powodu przemocy ze strony powstańców syryjskich, Państwa Islamskiego (IS) i rządu Iranu.
Badania nad konfliktami na Bliskim Wschodzie
Czy konflikty na bliskim wschodzi rzeczywiście pojawiają się częściej niż w innych regionach świata. Rzadko kiedy w toku badań zadawano to pytanie w sposób systematyczny i z bogatym materiałem porównawczym. Kiedy tak się działo, większość badań sugerowała, że nie ma nic nadzwyczajnego w natężeniu lub w przyczynach zorganizowanej przemocy na Bliskim Wschodzie w porównaniu z innymi regionami.
Najbardziej rygorystyczne badawczo próby porównania natężenia i etiologii konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie z innymi regionami świata pochodzą sprzed ponad dekady (Sørli et al. 2005). Wysnuto dwa istotne wnioski: po pierwsze, Bliski Wschód nie jest bardziej podatny na konflikty niż jakikolwiek inny region na świecie, a po drugie, etiologia wojen domowych na Bliskim Wschodzie nie różni się od tych w innych regionach globu.
Choć obecnie są one nieaktualne i ograniczają się do rozpatrywania wewnętrznych konfliktów zbrojnych o dużej intensywności, ostatni z nich pomógł jednak podważyć twierdzenia, że przemoc na Bliskim Wschodzie jest zakorzeniona w specyficznych dla regionu czynnikach społeczno-kulturowych, takich jak religia lub struktura językowo-etniczna (tj. tożsamości islamskiej i arabskiej), a także w skomplikowanej geologii regionu (tj. przewaga istotnych globalnie zasobów paliw kopalnych w Zatoce Perskiej, Arabii, Mezopotamii i Afryce Północnej).
Odkrycie to przyczyniło się również do umocnienia konsensusu wśród badaczy w pierwszej dekadzie XXI wieku, mówiącego iż kultura i różnice kulturowe (por. Huntington 1993) odegrały niewielką rolę w rozniecaniu wojen domowych na świecie.
Od tamtej pory w poważnych badaniach porównawczych odrzucano również pogląd, że konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie posiadają swoją regionalną specyfikę. Na przykład jedno z nowszych badań sugeruje, że kluczową kwestią jest tu niestabilne współistnienie państw rentierskich i republik autorytarnych (obydwie formy państw są uwarunkowane geografią i historią regionu), co wyjaśnia znaczną część lokalnych konfliktów międzypaństwowych (Colgan 2013).
Podobnie zasugerowano, że ciągłe występowanie konkretnego rodzaju ustroju, mianowicie monarchii, w rzeczywistości miało stabilizujący wpływ na region - Fenja Søndergaard Møller, `` Blue Blood or True Blood: Why Are Levels of Intrastate Armed Conflict So Low in Middle Eastern Monarchies, Conflict Management and Peace Science (2017). Czołowy podręcznik wprowadzający do ekonomii politycznej regionu stwierdza również, że w porównaniu z innymi regionami nie ma nic nadzwyczajnego w liczbie wojen na Bliskim Wschodzie, pomimo niezwykle zmilitaryzowanego charakteru wielu jego reżimów (Cammett et al. 2015).
Takie ustalenia wydają się trudne do pogodzenia z wydarzeniami, które miały miejsce na Bliskim Wschodzie w ostatnich latach. Ze wszystkich konfliktów zbrojnych, które miały miejsce na świecie od 2000 roku, ponad jedna trzecia miała miejsce na Bliskim Wschodzie. Od arabskiej wiosny w 2011 roku liczba ta wzrosła o połowę. Do 2016 roku wojna domowa w Syrii, która wtedy trwała już piąty rok, pobiła dwa niechlubne rekordy: stała się najbardziej śmiercionośnym konfliktem zbrojnym nowego stulecia i drugim najbardziej śmiercionośnym konfliktem od zakończenia zimnej wojny, zaraz po masakrze w Rwandzie w 1994 roku.
Obecnie cztery kraje regionu - Syria, Afganistan, Irak i Sudan - znajdują się wśród dziesięciu najbardziej zniszczonych wojną od 1989 roku. Od 2012 r., biorąc pod uwagę globalny punkt widzenia, Bliski Wschód zaczął przyćmiewać Afrykę Subsaharyjską i Azję Południowo-Wschodnią pod względem zgonów związanych z konfliktami, co zdarzyło się pierwszy raz od zakończenia zimnej wojny. Wszechobecna przemoc w regionie, będąca następstwem „arabskiej wiosny” z 2011 r., pomogła ponadto zwiększyć liczbę toczących się na świecie konfliktów zbrojnych do bezprecedensowego poziomu.
Pięćdziesiąt trzy odrębne, aktywne epizody konfliktu zbrojnego zarejestrowane w 2016 roku to światowy rekord dla porządku międzynarodowego ustanowionego po II wojnie światowej (Allansson i in. 2017, Pettersson i Eck 2018). W wyniku nasilenia ognisk konfliktów połowa zarejestrowanych od 2011 roku aktów terroryzmu na świecie miała miejsce również na Bliskim Wschodzie (START 2018).
Tak więc pomimo całej retoryki i antyterrorystycznych inicjatyw Stanów Zjednoczonych po 11 września jako swego rodzaju "wszechobecnej wojny" (Gregory 2011, Scahill 2013), geografia tej rozległej kampanii koncentruje się na Bliskim Wschodzie, nie ważne czy mierzona w kategoriach ofiar śmiertelnych wśród ludności cywilnej, innych kosztów humanitarnych czy wydatków wojskowych USA.
Warto również poczynić uwagę historyczną: jedna trzecia wszystkich wojen między państwami od 1970 r. miała miejsce na Bliskim Wschodzie, a do tego prawie czterdzieści procent wszystkich umiędzynarodowionych wojen domowych w omawianym okresie miało również miejsce w tym regionie (Sarkees i Wayman 2010; zob. Także Pettersson i Eck 2018). Ten wysoce umiędzynarodowiony charakter konfliktów na Bliskim Wschodzie przejawia się również w niezwykle wysokim natężeniu wojen zaborczych oraz zorganizowanego ruchu oporu wobec nich.
Bliski Wschód nie tylko doświadczył jednej czwartej wszystkich takich konfliktów w ciągu ostatnich dwóch stuleci - dodać należy, że połowa z tych, które miały miejsce od czasów II wojny światowej, miała miejsce na Bliskim Wschodzie. Siedem z dziesięciu wojen okupacyjnych odnotowanych na świecie od 1970 roku miało miejsce w Afryce Północnej lub Azji Południowo-Zachodniej, w tym inwazje na Saharę Zachodnią, Afganistan i Irak, a także nowe fazy konfliktu izraelsko-palestyńskiego (Sarkees i Wayman 2010) .
Konflikty na Bliskim Wschodzie a arabska wiosna
Kluczowym elementem profilu bezpieczeństwa MENA są następstwa „arabskiej wiosny” z 2011 roku. Pięć lat później pokój kwitnie tylko w Tunezji, chociaż droga tego kraju do stabilnej demokracji jest nadal pełna ryzyka.
Zobacz nasze szkolenia
Warsztaty z negocjacji
Negotiation workshops
Komunikacja międzykulturowa
Poznaj sylwetki wielkich liderów
Ronald Reagan – najlepszy aktor wśród prezydentów
Michaił Gorbaczow – Twórca pierestrojki
Konflikty na Bliskim Wschodzie literatura
Agnew, J., 2004. Geopolitics: re-visioning world politics.New York, NY: Routledge. [Crossref], [Google Scholar]
Allansson, M., Melander, E., and Themnér, L., 2017. Organized violence, 1989–2016. Journal of Peace Research, 54 (4), 574–587. doi:10.1177/0022343317718773.[Crossref], [Web of Science ®], [Google Scholar]
Gobat, M., 2013. The invention of Latin America: A transnational history of anti-imperialism, democracy, and race. The American Historical Review, 118 (5), 1345–1375. doi:10.1093/ahr/118.5.1345.[Crossref], [Web of Science ®], [Google Scholar]
Gregory, D., 2011. The everywhere war. The Geographical Journal, 177 (3), 238–250. doi:10.1111/geoj.2011.177.issue-3. [Crossref], [Web of Science ®], [Google Scholar]
Khalil, O., 2016. America’s dream palace: Middle East expertise and the rise of the national security state.Cambridge, MA: Harvard University Press. [Crossref], [Google Scholar]
Klare, M., 2004. Blood and oil: the dangers and consequences of America’s growing dependency on imported petroleum.New York, NY: Metropolitan Books. [Google Scholar]
Nitzan, J. and Bichler, S., 2002. The global political economy of Israel: from war profits to peace dividends. New York, NY: Pluto Press. [Google Scholar]
Olimat, M.S., ed., 2014. Handbook of Arab women and Arab Spring: challenges and opportunities.New York, NY: Routledge. [Google Scholar]
Owens, P., 2015. Economy of force: counterinsurgency and the historical rise of the social.New York, NY: Cambridge University Press. [Crossref], [Google Scholar]
Stavrianakis, A. and Stern, M., 2018. Militarism and security: dialogue, possibilities and limits. Security Dialogue, 49 (1–2), 3–18. doi:10.1177/0967010617748528.[Crossref], [Web of Science ®], [Google Scholar]
Streeck, W., 2014. Buying time: the delayed crisis of democratic capitalism. Translated by P. Camiller and D. Fernbach. New York, NY: Verso. [Google Scholar]
Tilly, C., 2003. The politics of collective violence.New York, NY: Cambridge University Press. [Crossref], [Google Scholar]
US Arms Control and Disarmament Agency, 1975. World military expenditures and arms transfers 1963–1973.Washington, DC: U.S. Arms Control and Disarmament Agency. [Google Scholar]