Procesy poznawcze

Procesy poznawcze to czynności umysłowe, które pozwalają nam na skuteczne realizowanie celów. Pozwalają podmiotowi odgrywać aktywną rolę w procesach otrzymywania, selekcjonowania, przekształcania, przechowywania, przetwarzania i wyszukiwania informacji, umożliwiając mu poruszanie się po otaczającym go świecie.

Jakie możemy wyróżnić najistotniejsze procesy poznawcze?

Są to uwaga, orientacja, pamięć, gnozja, funkcje wykonawcze, praksja, język, poznanie społeczne i funkcje wzrokowo-przestrzenne.

Czym jest orientacja?

Orientacja jest zdolnością, która pozwala na podtrzymywanie w sposób ciągły uwagi na sobie i otoczeniu.

Orientacja osobista: umiejętność integrowania informacji dotyczących osobistej historii i tożsamości.

Orientacja czasowa: umiejętność zarządzania informacjami dotyczącymi określonych dat, świąt, pór roku, momentów na określone zachowanie, itp.

Orientacja przestrzenna: umiejętność zarządzania informacjami dotyczącymi tego skąd w danym momencie przychodzimy, gdzie się znajdujemy, dokąd zmierzamy, itp.

Czym jest gnozja?

Gnozja to zdolność mózgu do rozpoznawania wcześniej poznanych rzeczy, takich jak przedmioty, osoby lub miejsca zaobserwowane za pomocą zmysłów. Istnieją różne rodzaje gnozji dla każdej modalności zmysłowej, a także gnozja łącząca różne modalności zmysłowe.

Gnozja wizualna: umiejętność wizualnego rozpoznawania różnych kompozycji prostszych elementów i przypisywania im znaczenia (przedmioty, twarze, miejsca, kolory itp.).

Gnozja słuchowa: umiejętność rozpoznawania i rozróżniania różnych dźwięków.

Gnozja dotykowa: umiejętność rozpoznawania różnych obiektów za pomocą dotyku (na podstawie faktury, temperatury itp.).

Gnozja węchowa: umiejętność rozpoznawania różnych zapachów.

Gnozja smakowa: umiejętność rozpoznawania różnych smaków.

Schemat ciała: zdolność rozpoznawania i mentalnego postrzegania ciała i jego poszczególnych części; rozumienie ruchów, które można wykonać każdym z nich, a także orientacja ciała w przestrzeni.

Czym jest uwaga?

Uwaga to proces ukierunkowywania zasobów poznawczych na pewne aspekty otoczenia lub na wykonanie pewnych działań, które wydają się najwłaściwsze w danej sytuacji. Odnosi się do stanu obserwacji i czujności, który warunkuje świadomość tego, co dzieje się w otoczeniu podmiotu (Ballesteros, 2000).

Innymi słowy, uwaga to zdolność do wzbudzania, kierowania i podtrzymywania odpowiedniego stanu czujności w celu prawidłowego przetwarzania informacji.

Istnieje pięć różnych procesów związanych z uwagą:

Przedłużona koncentracja: zdolność do płynnego utrzymywania koncentracji uwagi na określanym zadaniu lub sytuacji przez dłuższy czas.

Selektywność uwagi: zdolność do kierowania uwagi i skupienia się na czymś bez pozwalania innym bodźcom, wewnętrznym lub zewnętrznym, na przerwanie zadania.

Przerzutność uwagi: zdolność do płynnego przeniesienia uwagi z jednego zadania lub normy wewnętrznej na inne.

Szybkość przetwarzania: szybkość z jaką mózg wykonuje zadanie (oczywiście będzie się różnić w zależności od zadania i innych związanych z nim procesów poznawczych).

Zespół nieuwagi stronnej: duża trudność lub niemożność skierowania uwagi na którąkolwiek stronę (zwykle lewą), zarówno w stosunku do ciała, jak i zewnętrznej przestrzeni.

Czym są funkcje wykonawcze?

Funkcje wykonawcze są złożonymi procesami poznawczymi niezbędnymi do planowania, organizowania, kierowania, rewidowania, regulowania i oceny zachowań niezbędnych do efektywnej adaptacji do środowiska i osiągania celów (Bauermeister, 2008).

Funkcje wykonawcze obejmują zdolności i procesy niezbędne w codziennym życiu, takie jak:

Pamięć robocza: system, który umożliwia utrzymanie, obsługę i przetwarzanie informacji w umyśle.

Planowanie: umiejętność wyznaczania celów, opracowywania planów działania do ich osiągnięcia (sekwencje kroków) oraz wyboru odpowiedniego z nich w oparciu o przewidywanie konsekwencji.

Rozumowanie: umiejętność porównywania wyników, wyciągania wniosków i konstruowania abstrakcyjnych relacji.

Elastyczność: umiejętność kreowania nowych strategii w celu dostosowania zachowania do zmieniających się wymagań środowiskowych.

Hamowanie: zdolność do ignorowania impulsów lub informacji nieistotnych wewnętrznie/zewnętrznie podczas wykonywania zadania.

Podejmowanie decyzji: umiejętność decydowania o możliwych kierunkach działania po rozważeniu różnych opcji oraz ich konsekwencji.

Szacowanie czasu: umiejętność szacowania upływu czasu oraz tego jak długo trwają określone zdarzenia.

Podzielność uwagi: umiejętność wykonywania dwóch zadań jednocześnie (różnego rodzaju), zwracając uwagę na oba jednocześnie.

Wielozadaniowość: umiejętność jednoczesnego regulowania i optymalnego wykonywania zadań, przerzucania się między nimi znając w dowolnym momencie status każdego z nich.

Czym jest praksja?

Termin praksja odnosi się do wyuczonej aktywności ruchowej. Innymi słowy, praksja to wytwarzanie wolicjonalnego ruchu ukierunkowanego na wykonanie określonego działania lub osiągnięcie celu.

Wśród różnych rodzajów praksji wyróżnić można:

Praksja wyobrażeniowo-ruchowa: umiejętność intencjonalnego wykonania ruchu lub prostego gestu.

Praksja wyobrażeniowa: umiejętność manipulowania przedmiotami poprzez sekwencję działań, która implikuje znajomość funkcji przedmiotu, znajomość kategorii danego działania oraz znajomość kolejności czynności prowadzących do tego działania.

Praksja twarzy: umiejętność dobrowolnego wykonywania ruchów lub gestów różnymi częściami twarzy (usta, język, oczy, brwi, policzki itp.).

Praksja wizualno-konstrukcyjna: umiejętność planowania i wykonywania ruchów niezbędnych do zorganizowania grupy elementów w przestrzeni w celu utworzenia rysunku lub trójwymiarowej figury.