Komunikacja niewerbalna
Komunikacja niewerbalna
Podczas gdy kluczem do sukcesu zarówno w relacjach osobistych, jak i zawodowych jest umiejętność dobrego komunikowania się, to nie słowa, których używasz, ale komunikacja niewerbalna mówi najgłośniej.
Bez względu na to, czy jesteś tego świadomy, czy nie, kiedy wchodzisz w interakcję z innymi, ciągle wysyłasz i odbierasz bezsłowne sygnały. Wszystkie twoje niewerbalne zachowania - gesty, które wykonujesz, twoja postawa, ton głosu, to ile kontaktu wzrokowego nawiązujesz - wysyłają silne wiadomości.
Komunikacja niewerbalna często jest instynktowna, a nie świadoma.
Mogą uspokajać ludzi, budować zaufanie i przyciągać innych do ciebie, albo mogą obrażać, dezorientować i podważać to, co próbujesz przekazać. Te wiadomości również nie kończą się, kiedy przestajesz mówić. Nawet kiedy milczysz, nadal komunikujesz się niewerbalnie.
Komunikacja niewerbalna pełni wiele funkcji. Do podstawowych zadań pełnionych przez różne formy komunikacji niewerbalnej należą:
przekazywanie znaczeń (emblematy)
ilustrowanie wypowiedzi (ilustratory)
wskazywanie emocji (ekspresje)
regulację zachowań konwersacyjnych (regulatory)
dopasowanie do sytuacji (adaptory).[xv]
Emblematy odpowiedzialne są za przekazywanie znaczeń, zastępują werbalne wypowiedzi, np. kiwnięcie głową z góry na dół – „tak”, „zgadzam się”. Można powiedzieć, iż pełnią podobne funkcje do wypowiedzi słownej. Mogą przekazywać polecenia, pozdrowienia, sygnalizować zgodę lub jej brak, obrażać. Emblematy są znakami wyuczonymi i znanymi w danej społeczności. Stosuje się je tam, gdzieposługiwanie się słowami jest utrudnione lub niemożliwe, oraz dla zwiększenia siły ekspresji komunikatu. Liczba emblematów w różnych kulturach bywazróżnicowana i w dużej mierze zależy od „aktywności” gestykulacyjnej danej grupy etnicznej (narodu). Ilustratory natomiast to zachowania niewerbalne, oferujące wizualną interpretację omawianych tematów (np. wielkość złowionej ryby bywa określana wizualnie odległością miedzy dłońmi). Ilustratory skracają wypowiedz aw połączeniu z emblematami mogą tworzyć cale dialogi.”[xvi]
W komunikacji niewerbalnej ekspresje mają na celu ukazanie przeżywanych emocji.
Niektóre z nich to świadome zachowanie, inne nie mając związku z intencjami komunikacyjnymi, stanowią fragment naturalnej reakcji.
Wyrażanie uczuć i emocji to działanie bardzo urozmaicone, dlatego więc angażuje wiele różnorodnych zachowań niewerbalnych - mimikę, gestykulację, intonację głosu, dotykanie lub unikanie dotyku, śmiech lub płacz, tworzenie dystansu przestrzennego, zasłanianie oczu itp.
Emocje można przekazywać z różnym nasileniem. Jeśli negocjator ukazuje przeżywane emocje w pełni, możemy mówić o pełnej ekspresji. Zdarza się, iż emocje mogą zostać zintensyfikowane lub zdezintensyfikowane. „To regulowane ukazywanie emocji często jest wykorzystywane w praktykach wywierania wpływu na innego uczestnika procesu komunikacyjnego, a także w ramach nielojalnych forteli erystycznych.”[xvii]
Funkcją regulatorów jest, jak sama nazwa mówi, regulowanie procesu interakcji, jak również organizacja rozmowy. Wrażliwość na regulatory konwersacyjne pozwala uniknąć zbyt wczesnego lub zbyt późnego zabrania głosu. Szczególnie ważne wydaje się to być w trakcie negocjacji. Podczas tego typu spotkań uważne obserwowanie zachowań niewerbalnych, jest niezwykle przydatne. Sygnalizują, one że:
- osoba aktualnie mówiąca chce oddać glos osobie słuchającej (zmiana intonacji
głosu z twierdzącej na pytająca, poszukiwanie wzrokiem słuchacza),
- osoba mówiąca chce kontynuować, gdy słuchacz chce zacząć mówić (osoba mówiąca podnosi wtedy głos, nie robi przerw, stara się unikać spojrzeń prosto w oczy),
- słuchacz chce zabrać głos (podniesienie reki, przyspieszenie oddechu, przyspieszone
przytakiwanie lub gesty, któresugerują, by osoba mówiąca zakończyła wypowiedź),
- słuchacz nie chce zabrać głosu (słuchacz unika nawiązania kontaktu wzrokowego).
„Funkcją adaptorów jest osiągnięcie jak najbardziej komfortowej pozycji konwersacyjnej poprzez przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała, stosownej do oczekiwań dystansu interpersonalnego, pożądanego kąta patrzenia itd.”[xviii] Do zachowań, które pełnią takie funkcje mogą należeć np.: poprawianie się na krześle, mobilizacja pozycji ciała do zabrania głosu, ustawianie rak i nóg w wygodniejszej pozycji, oddalanie się w miarę narastania nieporozumień itd.
Komunikację pozawerbalną można opisywać używając do tego odpowiednich obszarów, a są nimi:
1) Kinezyka – dotyczy ona ruchu. Obejmuje dość szeroki zakres zachowań, które oparte są na ruchu – innymi słowy bada komunikaty wysyłane przez ludzkie ciało:
- zachowania posturalno-gestowe – są to gesty rąk, ruchy wykonywane głową, postawa, która donosi się do sposobów siadania i stania oraz inne zachowania takie jak ukłony, uściski dłoni, wskazywanie, całowanie,
- okulestyka – dotyczy ona mimiki lub inaczej ekspresji twarzy jak również kontaktu wzrokowego podczasprocesu komunikacji,
- proksemika – dotyczy przestrzeni, a konkretniej sposobu jej użytkowania przez człowieka jako cechy właściwej jego kulturze,
- haptyka – odnosi się do zachowań jednostki, które związane są z dotykiem.
2) Paralangue – dotyczy różnic w sposobie modulacji głosu podczas rozmowy lub wypowiedzi, na to pojęcie składają się m.in.:
- ton, szybkość i głośność wypowiedzi,
- milczenie – znaczenia milczenia podczas procesu komunikacji,
- innego rodzaju nielingwistyczne zachowania (chrząknięcia, ziewanie itp.).
Warto wspomnieć, iż komunikacja niewerbalna obejmuje również wyglądzewnętrzny, chronemikę, która dotyczyznaczenia i sposobu wykorzystania czasu oraz symbolikę kolorów i cyfr.
Jednymi z najważniejszych aspektów interpersonalnej komunikacji niewerbalnej są gesty.
Wchodząc w jej zakres, służą wspieraniu zrozumienia.[xx] Badania dowiodły, iż gesty podobnie jak inne elementy mowy niewerbalnej znacznie różnią się pod względem kulturowym.[xxi] M. McKaskey uważa, iż gesty nie mają jednego, niezmiennego podkreśla, że wymowa gestów zależy od norm kulturowych oraz osobistego stylu bycia. Nawet gdy osoba i kontekst są dosyć dobrze znane, wskazana jest ostrożność w interpretowaniu mowy ciała.[xxii]
O gestykulacji mówi się często jako o „nieodłącznym elemencie komunikacji”. Za pomocą rąk można przekazać niezwykle wiele informacji. Czasem jeden gest może zstąpić całe zdanie. „Gesty są zarówno wrodzone jak i wyuczone. Są używane we wszystkich kulturach, zazwyczaj łączą się z procesem mowy, i zazwyczaj są automatyczne.”[xxiii] Gestykulacja jest tak podstawowym i fundamentalnym elementem porozumiewania się międzyludzkiego, że gestykulują również ludzie niewidomi od urodzenia. Gesty zazwyczaj mają przypisane znaczenie określonej grupie kulturowej.[xxiv] Na znaczenie poszczególnych gestów duży wpływ ma również religia.[xxv] D. Morris i inni,[xxvi] wyizolowali 20 powszechnych gestów dłoni, mających odmienne znaczenia w odrębnych kulturach.
Proksemika dotyczy posługiwania się przez osoby zaangażowane w proces komunikacji dystansem przestrzennym. Każda osoba ma stworzoną wokół siebie strefę dystansu przestrzennego (społecznego), której nie pozwala przekraczać obcym.
„Każda istota ludzka jest otoczona niewidoczną powłoką powietrza, zwaną „otoczką przestrzenną”, której rozmiary zależą (a) od tego, w jakim miejscu na świecie się wychowaliśmy , i (b) od szczególnej sytuacji, w jakiej się znajdujemy.” [xxvii]
Za twórcę proksemiki uważa się Edwarda T. Halla, antropologa, który wyróżnił cztery strefy używane przez nas nieświadomie w procesie komunikowania z innymi[xxviii]:
- Strefa intymna (wyróżniamy w niej dwie podstrefy lub fazy - blisko i daleko):
Faza bliska – jest to strefa zarezerwowana dla partnerów, bliskich przyjaciół i dzieci, które przytulają się do swoich rodziców lub bawią ze sobą.
Faza dalsza ( jest to odległość od 15 do 45 cm) – jest to dystans występujący w zatłoczonych środkach komunikacji, windzie, metrze itp., osoby bez mała wzajemnie się dotykają.
-Strefa osobista (wyróżniamy w niej dwie podstrefy lub fazy - blisko i daleko):
Faza bliższa (jest to odległość 45-75 cm) – nazywana strefą komfortu podczas rozmów. Wszystkie elementy wyrazu twarzy są dostrzegalne pozostawia ona możliwość dotknięcia drugiej osoby.
Faza dalsza (jest to odległość od 75 cm do 1,22 m) – jest ona również nazywana odległością na wyciągnięcie ręki. Pozwala ona na prowadzenie prywatnej rozmowy bez ryzyka dotyku.
- Strefa społeczna (wyróżniamy w niej dwie podstrefy lub fazy - blisko i daleko):
Faza bliższa (jest to odległość od 1,22 do 2,1 m) – w strefie tej najczęściej załatwiamy sprawy służbowe, najczęściej między osobami pracującymi w jednym pomieszczeniu.
Faza dalsza (jest to odległość od 2,1 do 3,6 m) – w strefie tej najczęściej przebiegają oficjalne kontakty w miejscu pracy.
- Strefa publiczna (wyróżniamy w niej dwie podstrefy lub fazy - blisko i daleko):
Faza bliższa (jest to odległość od 3,6 do 7,5 m) – jest to strefa wykorzystywana podczas nieformalnych zgromadzeń np.: szef rozmawiający z grupą swoich pracowników.
Faza dalsza (jest to odległość powyżej 7,5 m) – jest to strefa zarezerwowana generalnie dla wystąpień publicznych np.: dla polityków podczas przemówień.
Jako, że część negocjacji odbywa się poza stołem negocjacyjnym proksemika odgrywa w negocjacjach ważną rolę. Przekraczanie stref może prowadzić do wyciągania niepoprawnych wniosków i nieść za sobą negatywne skutki.
Haptyka jest dziedziną nauki, która bada i opisuje wszystkie zachowania jednostki związane z dotykiem. Szczególnie w tym obszarze, zachowania negocjatorów z różnych kultur mogą być niezwykle odmienne. Według R. Heslin możemy wyróżnić dotyk:[xxix]
- funkcjonalno-profesjonalny - towarzyszy on najczęściej czynnościom zawodowym,
- grzecznościowo-rytualny - może to być np.: wymiana uścisków podczas powitania,
- przyjacielsko-koleżeński - dotyczy zazwyczaj znajomych i wyraża sympatię,
- intymno-seksualny - towarzyszy on osobom o głębokiej więzi emocjonalnej.
Dobrego dnia.
Michał
Autor: dr Michał Chmielecki, prof.
Od ponad 15 lat doradzam firmom, prowadzę szkolenia menedżerskie i coaching biznesowy w zakresie kompetencji przywódczych. Mam nadzieję, że Projekt Przywództwo pomoże Ci rozwijać wiedzę w zakresie komunikacji i przywództwa oraz zainspiruje Cię do wdrażania zmian i ciągłego rozwoju.
P.S. Jak zawsze zapraszam Cię do sięgnięcia po moje bestsellerowe książki dla manedżerów i dziękuję za poświęcony czas.
Komunikacja niewerbalna książki
APA handbook of nonverbal communication https://psycnet.apa.org/record/2015-02851-000
Knapp - nonverbal communication in human interaction Nonverbal Communication in Human Interaction: 9781133311591: Business Communication Books @ Amazon.com
The social psychology of nonverbal communication The Social Psychology of Nonverbal Communication | A. Kostic | Palgrave Macmillan
Peoplewatching: The Desmond Morris guide to body language Peoplewatching: The Desmond Morris Guide to Body Language - Kindle edition by Desmond Morris. Reference Kindle eBooks @ Amazon.com.
Bodytalk: A world guide to gestures Amazon.com: Bodytalk: A world guide to gestures (9780224039697): Desmond Morris: Books
Komunikacja niewerbalna kwartalniki naukowe
Journal of Nonverbal Behavior - https://www.springer.com/journal/10919/
Zachęcam Cię do dowiedzenia mojego bloga o zarządzaniu i przywództwie
Jak być pewnym siebie i uporać się z niską samooceną?
Jak rozwiązywać problemy? Pytania ułatwiające rozwiązywanie problemów
Jak zwiększyć wydajność. 14 kluczowych kroków ku większej wydajności i skuteczności.
Jak się zmotywować mając przed sobą duży cel?