Konfucjanizm

Można powiedzieć, że konfucjanizm odegrał największą rolę w kształtowaniu sposobu myślenia, a co za tym idzie działania współczesnych Chińczyków.

Wielu analityków, zajmujących się cudem gospodarczym wschodniej Azji doszło do wniosku, iż wartości konfucjańskie takie jak waga przyszłości, praca, edukacja, powściągliwość odegrały w nim zasadniczą rolę.(Harrison, 2000, s. 296). Punktem ciężkości konfucjanizmu były świeckie problemy filozofii, polityki społecznej, etyki oraz etykiety.

Konfucjanizm - religia czy system filozoficzny

Konfucjanizm jest czymś więcej niż religia, to system społecznych, politycznych, etycznych i religijnych myśli[4]. „Jeśli przy pomocy jednego słowa mielibyśmy opisać Chiński sposób życia przez ostatnie 2000 lat, to byłoby to słowo „Konfucjusz”.” [5].

Co charakterystyczne, konfucjanizm nie interesował się zagadnieniami religijnymi, jak również stosunkiem człowieka do boga czy też bogów. Kong Qin, twórca konfucjanizmu, tytułowany Kong Fuzi tj. Mistrz Kong[1], stworzył jednak, w przeciwieństwie do dawnych religii, w których główną rolę nie odgrywało przestrzeganie zasad etycznych, ale wykonywanie obrzędów,  pojęcie postępowania moralnego, które jest niezależne od rytuałów.

[1] Stąd powstała w Europie zlatynizowana forma jego nazwiska: Konfucjusz (551-479 p.n.e.)

Konfucjanizm a stanowisko rządu chińskiego

Rząd chiński oficjalnie określa swój naród jako ateistyczny. I choć niektóre praktyki religijne są dopuszczalne, to jednakże rząd wprowadził wiele restrykcji. Można zaryzykować stwierdzenie, że konfucjanizm odegrał największą rolę w kształtowaniu sposobu myślenia, a co za tym idzie działania współczesnych Chińczyków. Wielu ekonomistów i analityków, zajmujących się cudem gospodarczym wschodniej Azji doszło do wniosku, iż wartości konfucjańskie takie jak waga przyszłości, praca, edukacja, powściągliwość odegrały w nim zasadniczą rolę[1]. Co charakterystyczne, na początku konfucjanizm nie interesował się zagadnieniami religijnymi, jak również stosunkiem człowieka do boga czy też bogów. Kong Qin, twórca konfucjanizmu, tytułowany Kong Fuzi tj. Mistrz Kong[2], stworzył pojęcie postępowania moralnego, oparte o przestrzeganie zasad etycznych, które jest niezależne od rytuałów.

Konfucjanizm a kult Konfucjusza

Później kult Konfucjusza zyskał pewne cechy przypominające religię. W 59 roku cesarz Ming wydał rozporządzenie, które nakazało składanie Konfucjuszowi ofiar. W VII wieku cesarze z dynastii Tang wznosili Konfucjuszowi świątynie, które stały się  dumą narodową. W XIX wieku ideologia konfucjańska stanowiła przedmiot krytyki ze strony nowoczesnych myślicieli, widzących w niej zaprzeczenie praw jednostki oraz hamulec postępu społecznego[3].

Konfucjanizm a kultura Chin

Kultura chińska znacznie różni się od kultur Zachodu. Chiny to społeczeństwo kolektywistyczne, o wysokim znaczeniu kontekstu. Komunikacja jest tam postrzegana jako wielowymiarowy proces obejmujący znacznie więcej niż słowo pisane lub wypowiedziane. Chińczycy to społeczeństwo charakteryzujące się wysokim  unikaniem niepewności i niezbyt dobrze tolerujące zmiany. Tradycja jest ważna dla Chińczyków a chińska kultura może być klasyfikowany jako zwrócona ku przeszłości. Ponadto, Xing (1995) opisuje chińską kulturę jako intuicyjną, powściągliwą, zależną i cierpliwą.

Konfucjanizm a zarządzanie i przywództwo w Chinach

Kiedy opisuje się praktyki menedżerskie Chińczyków, niektóre z najczęściej wymienianych cech to kolektywizm i harmonia, scentralizowana kontrola, autorytarne i paternalistyczne przywództwo, firmy rodzinne, oczekiwanie ciężkiej pracy i zaangażowania ze strony pracowników oraz silne sieci organizacyjne i  biznesowe. Warto wspomnieć, że cechy te są obecne zarówno w Chinach i jaki i chińskich diasporach, a praktyki te można odnieść do systemu wartości podyktowanych przez Konfucjusza.

Konfucjanizm a hierarchia społeczna

Konfucjusz zaproponował silną hierarchię społeczną, która będzie utrzymywana przez życzliwego lidera, działającego w najlepszym interesie podwładnych. Ten związek między władcą a podwładnym w dzisiejszych czasach przesunął się z lojalności wobec własnego władcy, do lojalności wobec organizacji. Ranga i hierarchia są ważnymi aspektami chińskich organizacji. W typowej chińskiej organizacji, decyzje są podejmowane przez przywódców na szczycie organizacji a pracownicy mają wykonywać dyrektywy bez zadawania zbędnych pytań. Pracownicy powinni być lojalni i oddani swojej organizacji, w zamian, organizacja ma się nimi zająć. Ta holistyczna troska o pracowników może manifestować się poprzez zapewnienie mieszkania, rekreacji, edukacji, opieki nad dziećmi itp.

Konfucjusz uważał, że między ojcem i synem istnieje szczególna relacja. Ojciec powinien prowadzić  syna, a syn powinien wykazać szacunek i poddać się woli ojca. Podobnie jak ojciec uczy i zapewnia wskazówki synowi menedżer traktuje swoich pracowników. W społeczeństwie konfucjańskim kierownik współdziała z pracownikami tak samo jak ojciec  patrzący na najlepszy interes swoich dzieci.

Konfucjusz uważał, że opieka i dbanie o członków danej grupy promuje zaufanie i harmonię między niemi. Chińscy menedżerowie, którzy działają jako mentorzy i zapewniają pozytywny wzór do naśladowania dla pracowników odwzorowują związek "ojciec-syn" z nauk Konfucjusza.

Konfucjańskie zasady podyktowały również odpowiednie role odgrywane prze mężów i ich żony. Konfucjusz podkreślał uległość kobiet. Czuł, że kobiety powinny ograniczać się do pracy w domu i nie mogą podejmować decyzji. Kobiety powinny słuchać się mężów i być wobec nich lojalne i oddane.  Kobiety nie zostały dopuszczone do zajmowania ważnych stanowisk w chińskiej biurokracji. Dzisiaj nadal istnieje nierówność pomiędzy obiema płciami. Choć większa równość została osiągnięta w czasach komunizmu, kultura chińska nadal kładzie większy nacisk i znaczenie na rolę mężczyzn. Znajduje to również odzwierciedlenie w zarządzaniu. (Bowen, Wu, Hwang i Scherer 2007).

Kiedy organizacja jest postrzegana jako rozszerzenie rodziny okazuje się, że podstawową rolą lidera jest działanie jako rodzica w celu zachowaniu harmonii, szacunku i spójności w organizacji. Wszyscy członkowie organizacji mają w niej szczególną rolę do odegrania. Kontrola społeczna jest utrzymywany przez silną orientacją klanu a relacje ustalane są na podstawie z góry określonych ról i odpowiednich zachowań, które z tych ról płyną.

Konfucjanizm a młodzi vs starsi

Konfucjusz twierdził, że młodzi powinni szanować starszych. Wiek i szacunek to nadal ważny aspekt chińskiej kultury. Wiek jest ważnym aspektem w określania awansu w chińskich organizacjach. Nawet jeśli młody menedżer ma lepsze kwalifikacje od swojego starszego kolegi, awans należy się starszemu. Od młodych menedżerów oczekuje się by słuchali, służyli i szanowali swoich starszych kolegów i cierpliwie czekali na swoją kolej  awansu. W zamian za niekwestionowany szacunek do starszych, starsi członkowie organizacji mają tendencję do spełniania potrzeb młodszych pracowników. Kadra kierownicza wyższego szczebla reprezentuje mądrość i troskę o wszystkich członków organizacji.

Konfucjanizm a współpraca

Tak jak Lao Tzu, twórca taoizmu, Konfucjusz podkreślił znaczenie
współpracy między ludźmi. Dziś ta konfucjańska zasada oznacza, że ​​organizacjach
członkowie powinni współpracować, aby zachować harmonię w grupie. W kulturach zachodnich  często skupia się uwagę na jednostce. Przypisuje się im indywidualną odpowiedzialność i nagradza. Takie praktyki są niedopuszczalne w Chinach. Wyodrębnienie jednego członka grupy i chwalenie go przed innymi byłoby jest destrukcyjne dla harmonii w grupie. Podobnie zbiorowa odpowiedzialność jest lepsza od indywidualnej. Nacisk na indywidualizm podważa zaufanie, jakie członkowie grupy mogą wypracować dla siebie. Konfucjusz uważał, że jeśli ludzie będą traktowani jako grupa, i zachęcani do utrzymania harmonii w grupie, można osiągnąć bardziej satysfakcjonujące rezultaty.

Konfucjanizm a harmonia

Oprócz utrzymania harmonii poprzez relacje, konfucjanizm promuje pięć cnót życzliwość (ren), sprawiedliwość (yi), przyzwoitość (li), mądrość (zhi), wiarygodność (xin). Menedżerowie mają być opiekuńczy, postępować moralnie, zachować godność, być mądrym i wiernym swoim słowom.

Chińscy menedżerowie cenią oddanie, zaufanie i lojalność ponad wydajność. Każdy pracownik korzysta ze swoich umiejętności jak najlepiej pracując dla dobra grupy. Różnice w indywidualnych osiągnięciach nie są postrzegane jako ważne tak długo jak długo grupa funkcjonuje w sposób poprawny. Rolą menedżera jest utrzymanie harmonii i dobrej woli w całej organizacji. Ważnym aspektem myśli Konfucjusza jest orientacja etyczna (yi) lub inaczej  sprawiedliwość. Oznacza to, że menedżer przestrzega najwyższe normy moralności. Indywidualny interes własny ma być poświęcony dla dobra organizacji. Chińskie praktyki biznesowe mogą niekiedy być postrzegane jako zbyt powolne i formalne, jednakże wyrażają znaczenie cierpliwość i długoterminowej orientacji.

Konfucjanizm a mądrość

Dla Chińczyków, mądrość zawsze była wysoko ceniona. Mądrość i wiek są ze sobą ściśle powiązane w kulturze chińskiej. Znajduje to odzwierciedlenie w promowaniu pracowników. Wreszcie, Chińscy menedżerowie muszą posiadać Xin, czyli wiarygodność. Oprócz bycia osobą godną zaufania, menedżer ma być wierny misji organizacji. Chiński menedżer jest odpowiedzialny za utrzymanie wśród pracowników przestrzegania zasad zgodnych z misją organizacji.

Wraz z marszem Chin w kierunku kapitalizmu, dokonują się zmiany w jego menedżerskiej orientacji. Poza tym poszerza się luka pokoleniowa między młodszymi i starszymi menedżerami  (Tang i Ward 2003). Różnice w stylach zarządzania sią również widoczne w zależności od typu przedsiębiorstwa.

Myśli Konfucjusza, choć spisane ponad 2500 lat temu zapewniają
przydatną konstrukcję dla wyjaśnienia praktyk zarządzania w Chinach. Wspieranie etyki pracy zgodne z konfucjańskimi wartościami okazało się być owocne. Przywództwo związane z tradycją konfucjańską podkreśla dbanie o dobro pracowników, troskę o harmonię w grupach, i poświęcenie. Akcentuje się
lojalność i przywiązanie do organizacji. Od pracowników oczekuje, że niestrudzonej pracy dla dobra grupy, organizacji i narodu. Liderzy są autokratyczni i utrzymują ścisłą kontrolę nad organizacją. Chiny,
bardziej niż większość krajów kurczowo trzyma się swojej przeszłości i aktualne wartości kierownicze, przekonań jak i praktyki są silnie uzależnione od tradycji konfucjańskiej.

Religia powinna stanowić również istotny element szkolenia z komunikacji międzykulturowej.

Dobrego dnia.

Michał

Autor: dr Michał Chmielecki, prof.

Od ponad 15 lat doradzam firmom, prowadzę warsztaty i coaching w zakresie kompetencji przywódczych. Mam nadzieję, że Projekt Przywództwo pomoże Ci rozwijać wiedzę w zakresie komunikacji i przywództwa oraz zainspiruje Cię  do wdrażania zmian i ciągłego rozwoju. 

P.S. Jak zawsze zapraszam Cię do dołączenia do moich kanałów w mediach społecznościowych. Dziękuję za poświęcony czas.

Post ten stanowi fragment artykułu:

M. Chmielecki, Wpływ konfucjanizmu na praktykę zarządzania w Chinach, Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 2012, Tom 13 Zeszyt 13, s.81-92

 Konfucjanizm bibliografia / literatura

L.E. Harrison, S.P. Huntington, Culture matters: How values shape human progress, Basic Books, New York 2000, s. 296

K. Crim, The Perrenial Dictionary of Word Religions, New York, Harper and Row, 1989, s.188-189

W.T Barry, W.T  Chen, B. Watson, Sources of Chinese Tradition, Columbia University Press, New York, 1960, s.17